Nông nghiệp là ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam. Năm 2018, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng 14,57% GDP (Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội năm 2018 – Tổng cục Thống kê).
Diện tích đất nông nghiệp năm 2017 là 27.268.589 ha, chiếm 82,32% diện tích đất tự nhiên (Thống kê của ngành sản xuất trong nước và số liệu Tổng cục Hải quan). Do đó, nhu cầu đối với phân bón rất lớn. Hàng năm, nhu cầu sử dụng phân bón DAP và MAP cho cây trồng dao động khoảng 1,2 triệu tấn/năm .
Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, trong giai đoạn 2013 – 2016, lượng nhập khẩu phân bón DAP, MAP liên tục biến động, dao động trong khoảng từ 1 triệu tấn/năm đến 1,2 triệu tấn/năm, chiếm thị phần rất lớn trên thị trường Việt Nam và gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành sản xuất trong nước Việt Nam, làm ảnh hưởng trực tiếp đến đầu tư, lao động, làm mất cân bằng trên thị trường phân bón của Việt Nam.
Nếu như tình trạng này tiếp tục kéo dài, ngành sản xuất trong nước sẽ tiếp tục thua lỗ, dẫn đến ngừng sản xuất và có thể phải phá sản. Khi đó, thị trường phân bón Việt Nam sẽ phải hoàn toàn phụ thuộc, chịu sự chi phối của của hàng hóa nhập khẩu về lượng và giá cả.
Trước tình hình đó, để khắc phục những thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước và người lao động do thiệt hại nghiêm trọng bởi hàng hóa nhập khẩu quá mức gây ra, trên cơ sở hồ sơ yêu cầu áp dụng biện pháp tự vệ của ngành sản xuất trong nước và quá trình điều tra theo đúng quy định của pháp luật và Hiệp định Tự vệ của WTO của Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, Bộ trưởng Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 686/QĐ-BCT ngày 6/3/2018 về việc áp dụng biện pháp tự vệ chính thức đối với sản phẩm phân bón DAP, MAP nhập khẩu vào Việt Nam trong thời hạn 2 năm.
Tuy nhiên, mặc dù ngành sản xuất trong nước đã có những chuyển biến hiệu quả nhưng vẫn còn chưa đi vào ổn định và dễ bị tác động bởi hàng nhập khẩu. Do vậy, ngày 3/3/2020, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 715/QĐ-BCT về việc gia hạn áp dụng biện pháp tự vệ đối với phân bón DAP, MAP nhập khẩu thêm 30 tháng.
Sau 2 năm áp dụng biện pháp tự vệ đã cho thấy những tác động tích cực về nhiều mặt đối với thị trường:
Bảo vệ ngành sản xuất trong nước, bảo đảm việc làm cho người lao động
Kề từ khi biện pháp tự vệ có hiệu lực, lượng nhập khẩu phân bón DAP và MAP đã giảm xuống, cùng với những điều chỉnh của ngành, ngành sản xuất trong nước đã có những chuyển biến tích cực, đảm bảo sản xuất ổn định và chủ động nguồn cung cấp phân bón chất lượng DAP cho phát triển nông nghiệp, hạn chế nhập khẩu, kiềm chế việc sốt giá phân bón.
Hoạt động sản xuất kinh doanh của ngành sản xuất trong nước đã có lãi và tạo công ăn việc làm cho hơn 1,2 ngàn lao động, đảm bảo cuộc sống ổn định cho người lao động, góp phần phát triển kinh tế xã hội của cả nước.
Nhờ sự hỗ trợ về cơ chế, chính sách của Chính phủ, sự chỉ đạo điều hành của Thủ tướng Chính phủ và sự hỗ trợ của các bộ, ngành, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam và biện pháp phòng vệ thương mại, sau 2 năm, Công ty cổ phần DAP – Vinachem là doanh nghiệp đầu tiên được Chính phủ đồng ý chủ trương xem xét đưa ra khỏi danh sách 12 dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả của ngành Công Thương.
Góp phần ổn định giá nguyên liệu đầu vào của ngành sản xuất trong nước và giải quyết các vấn đề về kinh tế - xã hội
Trước năm 2009, khi ta không có ngành sản xuất trong nước, giá phân bón DAP đã từng bị đẩy lên ở mức rất cao (18.000đ/kg năm 2008 ) dẫn đến thiệt hại nặng nề cho nông dân. Về lâu dài, nếu thị trường chỉ có hàng hoá nhập khẩu, người tiêu dùng sẽ chịu thiệt hại trực tiếp khi giá bán có thể tăng cao do yếu tố về độc quyền cũng như thiếu sự đa dạng về hàng hoá để lựa chọn.
Thực tế đã cho thấy, kể từ khi có ngành sản xuất DAP trong nước, giá phân bón trên thị trường trong nước đã giảm đi rõ ràng, đặc biệt giá bán của hàng nhập khẩu (từ 18 triệu đồng /tấn năm 2008 xuống 7,7 triệu đồng/tấn năm 2016).
Biện pháp tự vệ đã kiềm chế việc sốt giá phân bón, một trong những đầu vào chính của trồng trọt. Việc áp dụng biện pháp tự vệ đối với sản phẩm phân bón DAP và MAP cũng góp phần làm giảm nhập siêu, ổn định kinh tế vĩ mô. Ước tính sau khi áp dụng biện pháp, kim ngạch nhập khẩu phân bón DAP/MAP đã giảm 149 triệu USD trong năm 2018.
Với một nước nông nghiệp như nước ta, việc tự chủ nguồn cung cấp phân bón với khả năng cạnh tranh là vô cùng cần thiết. Thực tế cho thấy đối với những ngành công nghiệp nguyên liệu quan trọng (như phân bón, thép, kim loại cơ bản, hóa chất, chất dẻo...) là đầu vào của các ngành sản xuất khác thì khi có sản xuất trong nước để tạo đối trọng, giá hàng hóa luôn thấp hơn thời kỳ phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu trước đó.
Rất nhiều thành viên WTO, kể cả các nền kinh tế lớn như Hoa Kỳ, EU, Ca-na-đa…đều đã và đang áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại nhằm bảo vệ các ngành sản xuất này, đảm bảo cạnh tranh được với hàng nhập khẩu.
Việc cạnh tranh công bằng, lành mạnh giữa hàng hoá trong nước và nhập khẩu chính là mang lại lợi ích lâu dài cho người tiêu dùng khi có nhiều sản phẩm để lựa chọn, được tiêu dùng hàng hoá có chất lượng đảm bảo cũng như giá cả cạnh tranh nhất.
