Theo Thương vụ Việt Nam tại Anh, từ 671.601 tấn (năm 2019), khối lượng gạo nhập khẩu vào Anh đã tăng thêm 13,5% lên 762.526 tấn vào năm 2020. Trong đó, gạo nhập từ Việt Nam tăng từ 1.296 tấn (trị giá 1.295.000 USD) lên 3.396 tấn (trị giá 2.670.000 USD) trong cùng thời gian. Như vậy, xuất khẩu gạo Việt Nam sang Anh năm 2020 đã tăng ngoạn mục 116% về lượng và 106% về trị giá so với năm 2019. 

Tuy nhiên, thị phần gạo Việt Nam tại Anh mới chỉ chiếm 0,43% năm 2019 và tăng nhẹ lên mức 0,45% năm 2020. 

Sau khi Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len (UKVFTA) được chính thức ký kết vào ngày 29/12/2020 tại London, Vương quốc Anh, Việt Nam và Vương quốc Anh đã hoàn tất thủ tục trong nước cho phép áp dụng tạm thời Hiệp định này kể từ 23 giờ GMT ngày 31/12/2020 (tức 6 giờ sáng ngày 1/1/2021 theo giờ Việt Nam).

Trong bối cảnh Vương quốc Anh đã chính thức rời khỏi Liên minh châu Âu và giai đoạn chuyển tiếp chuẩn bị kết thúc (ngày 31/12/2020), việc áp dụng tạm thời Hiệp định UKVFTA đã đảm bảo thương mại song phương giữa Việt Nam và Vương quốc Anh không bị gián đoạn sau khi kết thúc giai đoạn chuyển tiếp trong khi hai bên tiếp tục hoàn thành các thủ tục trong nước phù hợp với quy định của pháp luật mỗi bên.

Với hiệu ứng từ UKVFTA, ngay trong tháng 1/2021, Việt Nam đã thành công xuất khẩu 60 tấn gạo đầu tiên sang thị trường Anh theo Hiệp định này. Lô hàng 60 tấn gạo thơm thượng hạng được doanh nghiệp Long Dan tại Vương quốc Anh nhập khẩu của Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam (Vinaseed) bày bán tại chuỗi siêu thị Long Dan với giá bán lẻ 15,5 Bảng/10 kg (465.000 đồng/10kg).

Theo cam kết trong UKVFTA, sau 6 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực, Anh sẽ xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 99,2% số dòng thuế, tương đương 99,7% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.

Đáng chú ý, đối với các dòng thuế mà EU đã cam kết dành cho Việt Nam hạn ngạch thuế quan (TRQ) với thuế nhập khẩu trong hạn ngạch là 0%, Anh dành cho Việt Nam lượng hạn ngạch thêm hơn 26.200 tấn đối với các mặt hàng này. Ngoài ra, Anh còn cam kết sẽ rà soát nâng lượng TRQ đối với mặt hàng gạo của Việt Nam sau 3 năm kể từ ngày UKVFTA có hiệu lực.

Trước đó, Anh đang áp dụng mức thuế nhập khẩu gạo thơm (Jasmin) là 17,4%. Nhờ UKVFTA, gạo thơm Việt Nam chất lượng cao vào thị trường Anh đã được miễn thuế nhập khẩu, điều này sẽ giúp gạo Việt Nam có sức cạnh tranh tốt với các nước khác cũng xuất khẩu gạo thơm sang Anh như Thái Lan.

Tại Vương quốc Anh, gạo Việt Nam được bán với các thương hiệu: Longdan, Golden Lotus, Buffalo (của Longdan Supermarket), Green Dragon (của Westmill UK) và Red Ant (của MediFood).

Thương vụ Việt Nam tại Anh cho hay, sản phẩm mang thương hiệu của nhà phân phối mà không mang thương hiệu của nhà sản xuất là một trong những tập quán kinh doanh thông thường tại Anh được luật pháp nước này cho phép. Phần lớn gạo Việt Nam tại Anh mang thương hiệu của nhà phân phối chứ không mang thương hiệu của vùng trồng lúa hay thương hiệu của nhà xuất khẩu, vì nhà xuất khẩu chưa làm thương hiệu hoặc nhà phân phối sở tại cho rằng thương hiệu riêng của họ có hiệu quả marketing hơn thương hiệu của nhà xuất khẩu Việt Nam, nhất là khi thương hiệu gạo Việt Nam không được người tiêu dùng sở tại biết đến. 

“Trong môi trường cạnh tranh có lợi cho người nhập khẩu sở tại hơn người xuất khẩu nước ngoài, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam thường sẵn sàng chấp thuận xuất gạo không có thương hiệu và để cho nhà phân phối sử dụng thương hiệu riêng của họ”, ông Nguyễn Cảnh Cường - Tham tán Thương mại Việt Nam tại Vương quốc Anh nhận định.

Ngày 1/5/2021, Hiệp định UKVFTA đã chính thức có hiệu lực. Nhiều cơ hội đang mở ra với sản phẩm gạo xuất khẩu của Việt Nam, tuy nhiên đi cùng với đó là những thách thức về rào cản kỹ thuật cũng như định vị thương hiệu tại một trong những thị trường khó tính nhất toàn cầu. Đơn cử, gạo ST25 tuy đã được giải thưởng là gạo ngon nhất Thế giới năm 2019 nhưng rất ít người dân Anh biết đến và không có nhiều hiệu quả marketing trên thị trường Anh.

Để có thể tạo ra đột phá thị trường lớn hơn nữa và tăng cường vị thế bền vững cho hạt gạo Việt Nam tại Anh cũng như các thị trường lớn khác, ngành lúa gạo Việt Nam cần triển khai những chiến lược thương hiệu cụ thể, phù hợp với từng thị trường.

"Đơn cử, Chương trình thương hiệu quốc gia cần lựa chọn một số chủng loại gạo chất lượng cao có sản lượng lớn để đặt tên theo hướng đơn giản, dễ nhớ, dễ phát âm và gắn với địa danh nơi trồng lúa (ví dụ như gạo Sóc Trăng Việt Nam) hay tên người tạo ra giống lúa (ví dụ như gạo Ông Cua) để có thể đăng ký bảo hộ thuận lợi tại nước ngoài", đại diện Thương vụ Việt Nam tại Anh chia sẻ.

Đồng thời, các doanh nghiệp cần phải có ý thức bảo vệ thương hiệu của mình trên các thị trường xuất khẩu, đặc biệt là ở các thị trường xuất khẩu trọng điểm, ở các thị trường có FTA bằng cách đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ cho nhãn hiệu, cho sản phẩm xuất khẩu của mình.