Duyên nghiệp...
Cơ sở đúc đồng của nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách nằm trên đường 391, thôn Đông Lâm, xã Văn Tố, huyện Tứ Kỳ (Hải Dương). Tại đây không một biển hiệu, không một gian hàng trưng bày, giới thiệu sản phẩm nên ngay ở địa phương nhiều người cũng không biết đến cơ sở đúc đồng duy nhất này.
Cơ duyên đưa nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách (sinh năm 1962), bén lấy nghề đúc đồng thật ngẫu nhiên và như “duyên nghiệp”. Tốt nghiệp Đại học Bách Khoa Hà Nội với tấm bằng ưu chuyên ngành đúc nhưng ông lại chuyển sang làm nghề luyện kim, làm đá quý ở xưởng gia công chế tác... Mãi đến năm 2005, trong lần lang thang quanh khu phố cổ, ông gặp một vị khách nước ngoài đang tìm mua đồ lưu niệm cho đứa con trai ở quê nhà. Sau một hồi chọn lựa, vị khách cầm trên tay chiếc trống đồng và bảo, “Không biết đây là hàng ở đâu. Hoa văn, họa tiết chẳng giống ai, không phải của Việt Nam, cũng chẳng phải của Trung Quốc. Giá thành quá cao, không tương xứng với chất lượng...”.
Cơ duyên để nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách bén lấy nghề đúc đồng nó thật ngẫu nhiên và như “cái nghiệp”Sự không hài lòng của vị khách kia đã thôi thúc nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách đầu tư nghiên cứu, tìm tòi công nghệ đúc đồng mới, hiện đại để nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo thương hiệu riêng cho nghề đúc đồng ở Hải Dương .
Sau 7 tháng nghiên cứu, trải qua hàng chục lần thất bại, tiêu tốn đến hơn 1 tỷ đồng, cơ thể bị sụt mất 9 kg “Công nghệ đúc chính xác bằng phương pháp nung chảy trên cơ sở hỗn hợp tự cứng trong môi trường chân không” đã được ông áp dụng, đưa vào sản xuất và trở thành cơ sở đúc đồng duy nhất của Việt Nam sở hữu công nghệ đúc đồng hiện đại.
Công nghệ mới sử dụng khuôn đúc làm bằng chất liệu mềm silicone, có độ bền kéo tốt, độ bền xé cao, chịu nhiệt độ cao, sử dụng được nhiều lần, đặc biệt là đáp ứng yêu cầu đúc những sản phẩm nhỏ, đòi hỏi độ chính xác cao. Nguyên liệu đúc được đưa vào lò nấy chảy theo nguyên lý hòa tan, hoàn toàn không dùng hóa chất.
Sau 7 tháng đầu tư nghiên cứu, nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách đã tìm ra công nghệ đúc đồng mới, hiện đại để nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo thương hiệu riêng cho nghề đúc đồng ở Hải DươngQuá trình nấu luyện kim loại trong hệ thống hoàn toàn khép kín. Công nghệ đúc chân không có nhiều ưu điểm: chất lượng sản phẩm tốt, độ chính xác cao,khả năng sao chép của sản phẩm có thể cho độ chính xác đạt 99%, giảm chi phí tiêu hao nguyên liệu khi làm khuôn và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Ngoài ra, các công đoạn khác của quá trình sản xuất cũng được áp dụng tối đa các biện pháp để giảm thiểu ô nhiễm môi trường như: toàn bộ rác thải sản xuất được tái chế thành chất phối trộn để sản xuất gạch không nung; nước thải sinh hoạt được xử lý để quay vòng tái sử dụng.
Công nghệ mới sử dụng khuôn đúc làm bằng chất liệu mềm silicone, có độ bền kéo tốt, độ bền xé cao, chịu nhiệt độ cao, sử dụng được nhiều lầnĐặc biệt, từ năm 2014, được sự hỗ trợ của Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp tỉnh Hải Dương, cơ sở đúc đồng của nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách đã đầu tư lắp đặt lò nấu đồng sử dụng 100% điện năng.
Nhờ công nghệ mới, hiện đại việc nấu chảy đồng trước khi đổ vào khuôn đúc đã được rút ngắn xuống chỉ còn 2-3 giờ thay vì 6-7 giờ như trước đây (tiết kiệm được 2/3 thời gian, công sức và nhiên liệu).
Trước đó, lò nấu đồng theo công nghệ cũ, sử dụng than làm chất đốt. Trong quá trình nấu, nhiệt lượng, khí thải tỏa ra ảnh hưởng lớn tới sức khỏe con người, gây ô nhiễm môi trường. Sau khi đầu tư công nghệ mới, lò nấu đồng đã khắc phục những nhược điểm trên. Đây là sự cải tiến lớn trong công nghệ sản xuất của ông Sách, hướng đến một nền sản xuất “xanh” góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Tình yêu nguồn cội
Câu nói của vị khách ngoại quốc “Hoa văn, họa tiết chẳng giống ai, không phải của Việt Nam, cũng chẳng phải của Trung Quốc” đã “ám ảnh” ông cho đến tận bây giờ. Ông kể, những năm 2005-2006 lang thang qua các khu phố cổ, nơi bày bán rất nhiều quà tặng lưu niệm cho du khách trong và ngoài nước đến với Hà Nội. Nhưng thị trường quà tặng tràn ngập các sản phẩm có mẫu mã từ nước ngoài và dĩ nhiên mang bản sắc văn hóa nước đó.
Các sản phẩm đúc đồng mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam
Muốn tìm một món quà mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam không hề dễ. Bên cạnh đó, chất lượng của các sản phẩm này, nhất là đồ chế tác bằng đồng, có rất nhiều lỗi kỹ thuật, thẩm mỹ rất kém. Sau khi thành công với công nghệ đúc mới, hàng loạt các sản phẩm như Kim tượng Đức Thánh Trần, tượng Bác Hồ, Chùa Một Cột, Khuê Văn Các, Đầu rồng thời Lý… lần lượt ra đời, ngay lập tức dược thị trường đón nhận. Nhiều sản phẩm được xuất khẩu sang các nước bạn Lào, Trung Quốc...
Bộ trống đồng với 62 mẫu mã cổ đang được nghệ nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách phục dựng với nhiều kích thước khác nhau
Năm 2017, nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách tiếp tục phát triển mảng đồ thờ. Trong ảnh, là "Bộ ngũ sự" rất được thị trường ưa chuộngNăm 2016, ông tập trung phát triển mảng đồ thờ. Ông quan niệm, ban thờ là nơi linh thiêng nhất của gia đình Việt, vì vậy những đồ cúng cần mang đậm dấu ấn, văn hóa Việt Nam, từ họa tiết con rồng, bộ ngũ sự, bộ đài chóe... đều được người nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách phục dựng lại tỉ mỉ, chi tiết.
Trong số đó, bộ sưu tập trống đồng Việt Nam đang được ông hoàn thiện với những kích thước khác nhau được sản xuất bằng công nghệ đúc chính xác cháy trong môi trường chân không. Với công nghệ này, cùng lúc hàng loạt chiếc trống đồng với độ tinh xảo rất cao được ra lò mà sự khác biệt giữa những chiếc trống với nhau chỉ là tối thiểu.
Đặc biệt, 100% số tượng đồng Đại tướng Võ Nguyên Giáp do gia đình Bác Giáp đặt là do cơ sở đúc đồng của nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách làm ra
Hàng ngày cơ sở đúc đồng Nguyễn Thượng Sách cho ra lò trên dưới 1000 sản phẩm các loạiVới sự hỗ trợ của Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp tỉnh Hải Dương cùng công nghệ đúc đồng hiện đại bậc nhất, hàng ngày cơ sở đúc đồng Nguyễn Thượng Sách cho ra lò trên dưới 1000 sản phẩm các loại, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho hơn 50 lao động trong và ngoài tỉnh.
Năm 2017, với mục tiêu hoàn thiện bộ trống đồng Việt Nam, phát triển mảng đồ thờ và chuyển sang đồ nội thất, nghệ nhân Nguyễn Thượng Sách đã đặt tiêu chí chung cho các sản phẩm đúc đồng đó là: “Thời đại 2017. Kế thừa tinh hoa, đưa hơi thở thời đại vào từng sản phẩm”.
