Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng thế giới

TS. VŨ DIỆP ANH - THS. PHÍ MẠNH CƯỜNG (Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Mỏ - Địa chất)

TÓM TẮT:

Đồng là kim loại màu có giá trị, được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực của đời sống. Sự biến động của giá đồng có thể ảnh hưởng đến nhiều ngành khác nhau. Chính vì vậy, việc theo dõi giá đồng và nắm bắt được các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư, các doanh nghiệp có liên quan cũng như các nhà khoa học. Bài báo này sử dụng phương pháp phân tích hồi quy bình phương nhỏ nhất để nghiên cứu ảnh hưởng của 5 nhân tố (gồm: giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng peso Chilê, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19) tới giá đồng thế giới. Với các số liệu được thu thập theo tháng từ tháng 2/2003 đến tháng 1/2022, kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ giá của đồng peso Chilê không ảnh hưởng đến giá đồng thế giới, trong khi 4 nhân tố còn lại đều có mối quan hệ tỷ lệ thuận với giá đồng thế giới.

Từ khóa: giá đồng thế giới, các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng thế giới, phân tích hồi quy.

1. Đặt vấn đề

Với tổng giá trị giao dịch đạt 61,8 tỷ USD trong năm 2020, đồng tạo nên thị trường hàng hóa kim loại lớn thứ ba thế giới sau quặng sắt và nhôm xét về mặt giá trị. Là kim loại màu có tính dẻo, dẫn điện, dẫn nhiệt và chống ăn mòn tốt nên đồng được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực của đời sống trên thế giới xét cả về khối lượng và mục đích sử dụng. Với khả năng dẫn điện cao, đồng được sử dụng để sản xuất các bo mạch điện tử, lõi dây điện, chất bán dẫn, điện cực, kết nối điện tử, ổng chân không, máy tuabin điện,… Nhờ khả năng chống ăn mòn và tính diệt khuẩn nên đồng được sử dụng làm ống dẫn nước, nhiên liệu hay các dung dịch quan trọng. Trong kiến trúc và thiết kế nội, ngoại thất, đồng được dùng làm các chi tiết trang trí trong các tòa nhà, làm khóa, tay nắm cửa, vòi nước,… Đồng còn được sử dụng để sản xuất các dây chuyền thủy lực, bulong, ốc vít, khớp nối ren, bánh răng,… Theo số liệu thống kê, ứng dụng của đồng trong việc chế tạo các thiết bị chiếm 32%, trong xây dựng chiếm 28%, trong cơ sở hạ tầng chiếm 16%, trong giao thông vận tải chiếm 16% và trong công nghiệp chiếm 12% trong toàn bộ lượng đồng được sử dụng [5]. Trong khi đó, giá đồng trên thế giới có nhiều biến động trong những năm qua. Nắm bắt được xu hướng biến động của giá đồng thế giới và các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng thế giới có thể giúp các doanh nghiệp có liên quan tới đồng điều chỉnh kế hoạch sản xuất một cách hiệu quả, tính toán chính xác chi phí và lợi nhuận, các nhà đầu tư có cơ sở đưa ra quyết định đúng đắn trong các lĩnh vực đầu tư có liên quan tới đồng.

Tại Việt Nam, hiện chưa có công trình nghiên định lượng bằng tiếng Việt nào về các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng. Các tài liệu liên quan đến đồng ở Việt Nam rất ít, chủ yếu là các báo cáo nghiên cứu thị trường kim loại của Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam, một số công ty nghiên cứu thị trường [8, 14]. Nội dung chính của các báo cáo là những phân tích diễn biến thị trường kim loại, trong đó có đồng của thế giới và Việt Nam. Mặc dù có đề cập đến giá đồng thế giới nhưng các dự báo về giá đồng trong các nghiên cứu này đều tham khảo dữ liệu từ các sở giao dịch hàng hóa thế giới.

Hiện nay, chúng tôi đã tìm thấy một số công trình nghiên cứu của các học giả nước ngoài về giá đồng. Kriechbaumer và cộng sự đã dự báo giá kim loại, trong đó có đồng, bằng mô hình wavelet-ARIMA dựa trên chính dữ liệu quá khứ của giá kim loại thế giới [11]. Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình được đề xuất có thể dự báo giá đồng trước 1 tháng chính xác hơn so với mô hình ARIMA truyền thống. Với số liệu về giá đồng thế giới trong giai đoạn tháng 1/2006 đến tháng 1/2018, Astudilio và cộng sự đã sử dụng mô hình hồi quy véctơ hỗ trợ để dự báo giá đồng thế giới. Các tác giả đã chỉ ra mô hình hồi quy véctơ hỗ trợ có thể dự báo tốt giá đồng thế giới trước 5 và 10 ngày với sai số dự báo thấp (RMSE ≤ 2,2%) [1]. Zhang và cộng sự ứng dụng một số mô hình trí tuệ nhân tạo để dự báo giá đồng. Dựa trên bộ số liệu thu thập được trong giai đoạn từ tháng 1/1990 đến tháng 12/2019 cho các biến số giá đồng, giá một số kim loại khác, giá khí tự nhiên và tỷ giá đồng tiền của một số nước sản xuất đồng nhiều nhất thế giới, kết quả nghiên cứu chỉ ra mô hình mạng nơron truyền thẳng nhiều lớp là phù hợp nhất để dự báo giá đồng với sai số dự báo thấp nhất [17]. Tương tự, Zhang và các cộng sự đã chỉ ra mô hình mạng nơron ELM là mô hình dự báo giá đồng với độ chính xác cao nhất dưới tác động của các biến độc lập là giá dầu, giá quặng sắt, giá vàng, giá bạc, giá khí tự nhiên và tỷ giá hối đoái của các đồng tiền của Chilê, Úc, Trung Quốc và Peru [16].

Tổng quan nghiên cứu cho thấy các nghiên cứu về giá đồng thế giới hiện nay chưa xem xét đến ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và các nhân tố liên quan đến cung, cầu đồng, vốn là những thông tin quan trọng ảnh hưởng đến giá đồng. Các dữ liệu nghiên cứu về các biến số ảnh hưởng tới giá đồng chưa được cập nhật đến hiện tại. Để bổ sung cho các nghiên cứu về giá đồng thế giới, bài báo này sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất để nghiên cứu ảnh hưởng của giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng peso Chilê, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19 tới giá đồng thế giới dựa trên các số liệu được thu thập theo tháng từ tháng 2/2003 đến tháng 1/2022.

2. Phương pháp nghiên cứu

2.1. Mô hình nghiên cứu

Giá cả hàng hóa chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác nhau như giá trị của hàng hóa, giá trị sử dụng của hàng hóa, tiền tệ, các yếu tố tác động đến cung, cầu, quan hệ cung cầu, tác động của các chính sách kinh tế [12]. Khi xét tới giá quốc tế của hàng hóa, bên cạnh những nhân tố nêu trên còn phải chú ý đến các nhân tố như cước phí vận tải quốc tế, tỷ giá hối đoái, điều kiện tự nhiên.

Trên cơ sở lý luận về sự hình thành giá cả, các nhân tố ảnh hưởng tới giá cả, tổng quan nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới giá cả và căn cứ vào khả năng thu thập dữ liệu cần thiết cho nghiên cứu, bài báo xây dựng mô hình kinh tế lượng để phân tích ảnh hưởng của giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng peso Chilê, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19 tới giá đồng thế giới như sau:

Trong đó:

  • Biến phụ thuộc là giá đồng thế giới (Cu). Kết quả phân tích định lượng sẽ cho biết các biến độc lập tác động như thế nào tới biến này.
  • Biến độc lập:

+ Giá nhôm thế giới (Al): Biến này được lựa chọn vì nhôm được coi là hàng hóa thay thế cho đồng. Do đó, sự thay đổi của giá nhôm sẽ ảnh hưởng tới cầu đối với đồng, từ đó ảnh hưởng tới giá đồng. Khi giá nhôm tăng lên, cầu đối với đồng sẽ tăng lên, kéo theo sự gia tăng của giá đồng và ngược lại.

+ Xuất khẩu đồng của Chilê (EX) là biến đại diện cho cung đồng thế giới. Với kim ngạch xuất khẩu đồng đạt 21,4 tỷ USD, chiếm 34,6% tổng kim ngạch xuất khẩu đồng trên toàn thế giới vào năm 2020, Chilê hiện là nước xuất khẩu đồng nhiều nhất thế giới. Do đó, sự thay đổi của biến này sẽ ảnh hưởng đến giá đồng thế giới. Theo lý thuyết kinh tế, khi xuất khẩu đồng của Chilê tăng lên, giá đồng thế giới sẽ giảm xuống.

+ Tỷ giá của đồng peso Chilê (ER): Tỷ giá này được hiểu là 1 đồng peso Chilê tương đương với bao nhiêu đôla Mỹ. Trong nhiều năm qua, Chilê là nước xuất khẩu đồng nhiều nhất trên thế giới nên giá trị của đồng peso Chilê có thể ảnh hưởng tới giá đồng thế giới. Tỷ giá tăng lên đồng nghĩa với việc đồng peso Chilê mạnh lên, khi đó giá đồng xuất khẩu của Chilê cũng như giá đồng thế giới sẽ trở nên đắt hơn và ngược lại.

+ Giá dầu thế giới (Oil): Quá trình khai thác quặng đồng và luyện đồng cần sử dụng nhiều năng lượng. Theo số liệu thống kê của ICICI, chi phí năng lượng chiếm tới 30% trong chi phí khai thác quặng đồng và chiếm tới 50% trong chi phí nung chảy và luyện đồng [6]. Chính vì vậy, sự gia tăng giá dầu sẽ kéo theo sự gia tăng trong giá đồng.

+ Covid-19: Trong 2 năm qua, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, khắp nơi trên thế giới thực hiện lệnh phong tỏa nên nhiều nhà máy, mỏ quặng trên thế giới phải đóng cửa, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và khai thác, hoạt động vận tải quốc tế bị gián đoạn, thương mại quốc tế suy giảm, nền kinh tế thế giới đã phải đối mặt với suy thoái. Theo đó, đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến cung, cầu đối với đồng và có thể ảnh hưởng đến giá đồng thế giới.

2.2. Dữ liệu nghiên cứu

Mục tiêu của bài báo là nghiên cứu ảnh hưởng của 5 nhân tố, bao gồm giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng peso Chilê, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19 tới giá đồng thế giới. Các số liệu theo tháng về giá đồng thế giới và 5 nhân tố này được thu thập cho giai đoạn từ tháng 2/2003 đến tháng 1/2022. Giá đồng thế giới, giá nhôm thế giới và giá dầu thế giới được tham khảo từ Index Mundi [7], xuất khẩu đồng của Chilê được thu thập từ Investing [9] và tỷ giá của đồng peso Chilê được tham khảo từ Currency converter [2]. Biến giả Covid-19 nhận giá trị bằng 0 đối với những tháng trước tháng 3/2020 và nhận giá trị bằng 1 đối với những tháng sau tháng 3/2020. Tổng số quan sát trong mẫu nghiên cứu này là 228 quan sát.    

3. Kết quả phân tích

Bài báo sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất để phân tích các số liệu thu thập được thông qua phần mềm EViews. Kết quả phân tích hồi quy bằng phương pháp bình phương nhỏ nhất được thể hiện trong Bảng 1 và Bảng 2.

Kiểm định đa cộng tuyến

Để kiểm định mô hình có khuyết tật đa cộng tuyến giữa các biến độc lập trong mô hình hay không, tác giả sử dụng ma trận hệ số tương quan giữa các biến trong mô hình. Mô hình sẽ có hiện tượng đa cộng tuyến nếu hệ số tương quan cặp giữa các biến độc lập lớn hơn 0,8 [3, 10, 13].

Số liệu trong Bảng 1 cho thấy hệ số tương quan cặp giữa các biến độc lập đều nhỏ hơn 0,8. Các kết quả phân tích này chứng minh rằng giữa các biến độc lập trong mô hình không có mối quan hệ đa cộng tuyến.

Độ phù hợp của hàm hồi quy

Độ phù hợp của hàm hồi quy được thể hiện thông qua hệ số xác định R2. Hàm hồi quy xây dựng được là phù hợp nếu R2 > 0,7.

Kết quả phân tích ở Bảng 2 cho thấy hệ số xác định của hàm hồi quy được đề xuất trong bài báo này là R2 = 0,914. Điều đó cho thấy các biến độc lập trong mô hình giúp giải thích 91,4% sự biến động của giá đồng thế giới. Hàm hồi quy xây dựng được có độ phù hợp cao.

Để kiểm tra xem kết quả này có đáng tin cậy không, tác giả thực hiện kiểm định Fisher. Kết quả kiểm định Fisher được thể hiện qua thống kê F = 472,319 với Prob(F-statistic) ở Bảng 2 cho thấy thống kê F có ý nghĩa về mặt thống kê ở mức ý nghĩa 0,001. Như vậy, hàm hồi quy xây dựng được là phù hợp, các biến độc lập trong mô hình có tác động tới biến phụ thuộc là giá đồng thế giới.

Kết quả phân tích hồi quy

Với kết quả phân tích trong Bảng 2, hàm hồi quy mẫu về các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng thế giới có thể viết như sau:

Phân tích hồi quy cho thấy một biến có tác động tới biến phụ thuộc nếu kiểm định t của biến đó có ý nghĩa về mặt thống kê với p-value <0,1.

Kết quả phân tích hồi quy bằng phương pháp bình phương nhỏ nhất cho thấy các biến giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, giá dầu thế giới và sự xuất hiện của đại dịch Covid-19  đều có tác động tới giá đồng thế giới ở mức ý nghĩa 0,001. Trong khi đó, tỷ giá của đồng peso Chilê không ảnh hưởng tới giá đồng thế giới khi biến này có giá trị p-value = 0,8961 >0,1.

Mô hình hồi quy đa biến cho thấy có 4 nhân tố có mối quan hệ tỷ lệ thuận với biến phụ thuộc do hệ số hồi quy của các biến này đều dương. Điều đó cho thấy khi biến giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, giá dầu thế giới tăng lên và sự xuất hiện của đại dịch Covid-19, giá đồng thế giới cũng tăng theo. Với hệ số hồi quy lớn nhất (888,0001), đại dịch Covid-19 có tác động mạnh nhất tới giá đồng thế giới. Giá đồng thế giới khi đại dịch Covid-19 lây lan trên thế giới cao hơn so với khi không có đại dịch này là 888 USD/MT. Khi giá dầu thế giới tăng lên 1 USD/thùng, giá đồng thế giới sẽ tăng lên 22,418 USD/MT. Đồng thời, giá đồng thế giới sẽ tăng lên lần lượt là 1,171 USD/MT và 0,9778 USD/MT khi xuất khẩu đồng của Chilê tăng lên 1 triệu USD và giá nhôm thế giới tăng lên 1 USD/MT. Các biến giá nhôm thế giới, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19 tác động tới giá đồng thế giới theo đúng phân tích của tác giả dựa trên lý thuyết kinh tế trong phần thảo luận về mô hình nghiên cứu.

Ngược với lý thuyết kinh tế, xuất khẩu đồng của Chilê tăng lên làm giá đồng thế giới cũng tăng theo. Điều này có thể do đồng là tài nguyên thiên nhiên không tái tạo, việc khai thác đồng diễn ra trong điều kiện ngày càng xuống sâu và cung độ vận tải ngày càng tăng nên chi phí sản xuất đồng ngày càng cao hơn. Do đó, khi xuất khẩu đồng của Chilê tăng lên, giá đồng cũng tăng theo. Các nhà xuất khẩu đồng của Chilê sẽ phải bán đồng với mức giá cao hơn, làm giá đồng thế giới tăng lên, để bù đắp chi phí sản xuất cho việc khai thác thêm đồng.

4. Kết luận

Dựa trên cơ sở lý luận về sự hình thành giá cả, các nhân tố ảnh hưởng tới giá cả và khoảng trống nghiên cứu trên cơ sở tổng quan nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới giá cả, tác giả đã đề xuất mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của 5 nhân tố tới giá đồng thế giới. Với mẫu nghiên cứu gồm 228 quan sát về các biến được thu thập theo tháng từ tháng 2/2003 đến tháng 1/2022, phân tích hồi quy theo phương pháp bình phương nhỏ nhất cho thấy mô hình được đề xuất trong nghiên cứu này có độ phù hợp cao. Sự gia tăng trong giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, giá dầu thế giới và sự xuất hiện của đại dịch Covid-19 làm giá đồng thế giới tăng theo. Mặc dù là nước xuất khẩu đồng lớn nhất thế giới nhưng tỷ giá của đồng peso Chilê không ảnh hưởng tới giá đồng thế giới.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

  1. Astudilio, G., Carrasco, R., Campusano, C.F., Chacon, M. (2020). Copper price prediction using support vector regression technique. MDPI.
  2. Currency converter, <https://fxtop.com/>
  3. Franke, G.R., (2010). Multicollinearity. Part2. Marketing Research. https://doi.org/10.1002/9781444316568.wiem02066.
  4. Fred Economic Data, <https://fred.stlouisfed.org/series/IPN3311A2RS>
  5. Government of Canada, <https://www.nrcan.gc.ca/our-natural-resources/minerals-mining/minerals-metals-facts/copper-facts/20506>
  6. ICICI, <http://icicidirect.com/knowledge-center/article/what-determines-the-prices-of-copper>
  7. Index Mundi, <https://www.indexmundi.com/>
  8. Investplus (2020). Bản tin thị trường hàng hóa: Nhóm hàng kim loại ngày 05/10/2020. Investplus.
  9. Investing, <https://www.investing.com/economic-calendar/chilean-copper-exports-(usd)-1345>
  10. Katz, M.H. (2006). Multivariable analysis: A practical guide for clinicians, 2nd Cambridge.
  11. Kriechbaumer, T., Angus, A., Parsons, D., Casado, M.R. (2014). An improved wavelet-ARIMA approach for forecasting metal prices. Resources Policy, 39, 32-41.
  12. Nguyễn Văn Dần và Trần Xuân Hải. (2012). Giáo trình Cơ sở hình thành giá cả. Nhà xuất bản Tài chính.
  13. Shrestha, N. (2020). Detecting multicollinearity in regression analysis. American Jounal of Applied Mathematics and Statistics, 8 (2), 39-42.
  14. Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam (2020). Bản tin kim loại ngày 21/08/2020. Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam.
  15. Trading Economics, <https://tradingeconomics.com/>.
  16. Zhang, H., Nguyen, H., Bui, X.N., Pradhan, B., Mai, N.L., Vu, D.A. (2021). Proposing two novel hybird intelligencemodels for forecasting copper price based on extreme learning machine and meta-heuristic algorithms. Resources Ploicy, 73.
  17. Zhang, H., Nguyen, H., Vu, D.A., Bui, X.N., Pradhan, B. (2021). Forecasting monthly copper price: A comparative study of various machine learning-based methods. Resources Ploicy, 73.

A study of factors affecting the global copper price

PhD. VU DIEP ANH

MA. PHI MANH CUONG

Faculty of Economics and Business Administration, Hanoi University of Mining and Geology

ABSTRACT:

Copper is a valuable non-ferrous metal which is widely used in various industries. The fluctuations of copper price can affect the development of any econnomy. Therefore, monitoring copper price and understanding the factors affecting the copper price have attracted a lot of attention of copper-related companies, investors, and scholars. In this paper, the ordinary least square regression method is used to analyze the impact of five factors, including global aluminum price, Chile’s iron-ore exports, the exchange rate of Chilean peso, global oil price and the COVID-19 pandemic, on the global copper price. With the monthly data collected from February 2003 to January 2022, the analysis results show that the exchange rate of the Chilean peso does not affect the global copper price while the other four factors are positively related to the global copper price.

Keywords: global copper price, factors affecting the global copper price, regression analysis.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 18.1, tháng 7  năm 2022]