TÓM TẮT:

CMCN 4.0 tạo ra nhiều cơ hội cho nghề kế toán, kiểm toán của Việt Nam nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Trong đó, một số vị trí công việc truyền thống của nghề kế toán, kiểm toán sẽ biến mất. Việc ứng dụng Robot thông minh, trí tuệ nhân tạo, máy học, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, các hệ thống tự động nhập dữ liệu, xử lý dữ liệu,… đã thay thế dần nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán. Đồng thời, CMCN 4.0 tạo ra sự cạnh tranh lớn giữa các DN cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán. Bài viết phân tích các thách thức và giải pháp đối với ngành nghề kế toán - kiểm toán tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Từ khóa: kế toán, kiểm toán, doanh nghiệp, CMCN 4.0, hội nhập.

1. Đặt vấn đề

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã tác động mạnh mẽ và toàn diện đến nền kinh tế - xã hội trên thế giới. Cùng với các quốc gia khác, Việt Nam cũng bị tác động không nhỏ bởi cuộc cách mạng mang tính toàn cầu này. Xu hướng toàn cầu hóa về kế toán - kiểm toán ngày càng mạnh mẽ; các nền kinh tế rộng mở hơn, giao lưu và giao thoa nhiều hơn. Nhiều hiệp định, điều ước, cam kết quốc tế được ký kết, triển khai cho phép không chỉ hàng hóa, dịch vụ, mà cả dòng vốn đầu tư, các dòng tiền, nguồn nhân lực, trong đó có nguồn nhân lực kế toán và kiểm toán di chuyển tự do hơn.

Tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 cũng làm thay đổi cơ bản phương thức thực hiện kế toán - kiểm toán hiện nay bằng việc áp dụng chứng từ điện tử, các phần mềm tổng hợp, xử lý dữ liệu trong môi trường tin học hóa, tiết kiệm thời gian, công sức, cũng như không bị giới hạn bởi không gian, khoảng cách địa lý. Vì vậy, người lao động trong lĩnh vực kế - toán kiểm toán buộc phải thay đổi để theo kịp sự biến đổi đó.

2. Thách thức đặt ra với ngành Kế toán - Kiểm toán

Kể từ khi hình thành và phát triển cho đến nay, thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán Việt Nam đã đạt những thành tựu to lớn. Cụ thể, môi trường pháp lý được hình thành tương đối đầy đủ, rõ ràng, phù hợp với điều kiện của Việt Nam và dần phù hợp với thông lệ, nguyên tắc và chuẩn mực quốc tế.

Các tổ chức nghề nghiệp, trong đó có Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam (VAA) hoạt động ngày càng chuyên nghiệp, góp phần phát triển thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán. Hoạt động dịch vụ kế toán, kiểm toán không chỉ hỗ trợ DN tạo lập thông tin kinh tế tài chính theo quy định của luật pháp, góp phần tăng trưởng kinh tế mà quan trọng hơn là tăng cường tính công khai, minh bạch của thông tin tài chính và làm lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia. Bên cạnh những kết quả đạt được, thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán Việt Nam vẫn còn những thách thức nhất định.

Đó là, hệ thống pháp luật và việc thực thi pháp luật liên quan đến hoạt động dịch vụ kế toán, kiểm toán chưa đồng bộ và tính hiệu lực chưa cao. Cơ quan quản lý nhà nước cũng phải đối diện với không ít thách thức liên quan đến kiểm soát về chất lượng kiểm toán, việc tuân thủ pháp luật và quy chế kiểm toán, xử lý các bất đồng và tranh chấp về kết quả kiểm toán trong hoạt động của các tổ chức kiểm toán nước ngoài có chi nhánh tại Việt Nam, các chuyên gia trình độ cao làm việc tại Việt Nam. Về mặt cơ sở pháp lý của kiểm toán Việt Nam, có những chuẩn mực, nội dung chưa thể thay đổi theo thông lệ quốc tế, do đó cần có thời gian và lộ trình để thay đổi.

Mặc dù số lượng các công ty cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán tăng nhanh song chỉ một số công ty có khả năng về quy mô, phạm vi và chất lượng hoạt động. Mặt khác, các tổ chức nghề nghiệp chưa thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn phù hợp với thông lệ quốc tế đối với những vấn đề liên quan đến nghiên cứu, soạn thảo và ban hành các quy định về kỹ năng chuyên môn nghề nghiệp.

Tại Việt Nam, công tác kế toán, kiểm toán hiện nay chủ yếu được thực hiện trên hồ sơ, giấy tờ. Trong khi đó, CMCN 4.0 lại chuyển hóa toàn bộ các dữ liệu đó thành thông tin điện tử, vừa đa dạng, vừa khó nắm bắt. Vì vậy, nếu kế toán viên, kiểm toán viên không am hiểu về công nghệ, sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong thực hiện các công việc chuyên môn. Để giải quyết những hạn chế về trình độ, năng lực của cán bộ, nhân viên và sắp xếp công việc hợp lý cho nhân viên là một bài toán không hề dễ đối với ngành Kế toán, Kiểm toán trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0.

- CMCN 4.0 mang đến cho ngành Kế toán, Kiểm toán những cơ hội mới, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ trong việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, phòng ngừa rủi ro an ninh mạng và bảo vệ bí mật thông tin. Tính bảo mật của thông tin là một vấn đề quan trọng trong ngành Kiểm toán. Tính bảo mật đặt ra yêu cầu cần phải có các biện pháp hiệu quả nhằm bảo vệ các phần mềm, phần cứng và dữ liệu của doanh nghiệp và các khách hàng kiểm toán.

- Trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế, sức ép cạnh tranh về thị trường kế toán, kiểm toán sẽ khốc liệt hơn khi có các doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài. Nếu không tự hoàn thiện, các doanh nghiệp kiểm toán trong nước sẽ đứng trước nguy cơ phá sản, giải thể, hoặc thu hẹp quy mô, phạm vi hoạt động.

- Một thách thức lớn đối với ngành Kế toán, Kiểm toán là việc đầu tư phát triển trang thiết bị để thích ứng với tiến bộ khoa học công nghệ số. Đầu tư cho các thiết bị công nghệ sẽ mang lại hiệu quả cao, tuy nhiên chi phí đầu tư là vấn đề đáng quan tâm của toàn ngành.

- Thách thức trong việc cải cách hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động Kế toán, Kiểm toán. Thời gian qua, mặc dù đã có rất nhiều cố gắng trong công tác xây dựng cơ sở pháp lý nhưng hệ thống các văn bản pháp luật về dịch vụ Kế toán, Kiểm toán của Việt Nam vẫn còn chưa hoàn thiện, thiếu tính ổn định và chưa phù hợp hoàn toàn với các cam kết quốc tế. Ví dụ, các Chuẩn mực Kế toán còn lạc hậu và chưa cập nhật so với các thông lệ và Chuẩn mực Kế toán quốc tế; hệ thống các Chuẩn mực Kiểm toán ban hành còn thiếu; việc thực hiện cam kết về sự hiện diện của thể nhân chưa được quy định rõ ràng, chi tiết,... Khi các hiệp định FTA thế hệ mới chính thức vận hành thì những thiếu sót trong hệ thống pháp luật sẽ là một cản trở lớn đối với các doanh nghiệp và người lao động Việt Nam.

- Sự cạnh tranh khốc liệt với nhân lực từ các nước tham gia FTA thế hệ mới. Để làm việc tại môi trường quốc tế đòi hỏi người lao động phải có trình độ đạt chuẩn quốc tế, có kiến thức chuyên sâu, phương thức làm việc chuyên nghiệp, hiệu quả. Tuy nhiên, đội ngũ kế toán viên, kiểm toán viên của Việt Nam hiện nay còn thiếu cả về số lượng và chất lượng so với các tiêu chuẩn quốc tế. 

3. Giải pháp với ngành Kế toán - Kiểm toán

Để lĩnh vực kế toán, kiểm toán phát triển theo đúng chuẩn mực nghề nghiệp, cần tăng cường quản lý đạo đức hành nghề. Đây là công việc cần thiết để nâng cao vị thế và chất lượng nghề nghiệp của kế toán viên, kiểm toán viên Việt Nam.

- Cần đẩy nhanh lộ trình hoàn thiện hệ thống khung pháp lý về kế toán, kiểm toán trên cơ sở thông lệ quốc tế và phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam, giảm thiểu sự khác biệt không cần thiết giữa các quy định của Nhà nước với các thông lệ quốc tế; đồng thời, tập trung, tăng cường giám sát và quản lý đối với các hiệp hội nghề nghiệp, công ty kiểm toán. Ngoài ra, các hiệp hội nghề nghiệp cần được trao quyền nhiều hơn trong việc phát triển chuẩn mực kiểm toán, kế toán cũng như đưa ra hướng dẫn về các chuẩn mực này.  Theo đó, đến năm 2020, cần ban hành Chuẩn mực VAS/VFRS theo hướng cập nhật và tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Đến năm 2025, áp dụng IFRS theo 3 cấp độ: Các công ty có lợi ích công chúng thực hiện IFRS nguyên mẫu; các công ty khác áp dụng VAS/VFRS; DN nhỏ và vừa thực hiện chế độ kế toán dành cho DN nhỏ và vừa. Việc áp dụng hoàn toàn IFRS sẽ giúp kế toán, kiểm toán Việt Nam mở ra một thời kỳ mới làm thay đổi cách thức ghi nhận, đo lường và trình bày các yếu tố của báo cáo tài chính.

- Nhà nước cần đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin một cách đồng bộ, kịp thời, đáp ứng xu thế phát triển của hệ thống số toàn cầu và tạo điều kiện cho việc ứng dụng hiệu quả CMCN 4.0 vào lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Đặc biệt, chú trọng xây dựng hệ thống an ninh mạng, đảm bảo bảo mật cao thông tin dữ liệu kế toán, kiểm toán.

- Xây dựng chiến lược phát triển ngành Kiểm toán trong cả ngắn hạn và dài hạn. Chiến lược được xây dựng căn cứ vào thực trạng ngành Kiểm toán và những vấn đề do CMCN 4.0 đặt ra; Tập trung phát triển Kiểm toán Nhà nước hiện đại, tiên tiến, có mô hình tổ chức hợp lý, phát huy vai trò điều hành, định hướng, quản lý hoạt động của toàn bộ hệ thống kiểm toán, đảm bảo ngành Kiểm toán vận hành đồng bộ, hoạt động có hiệu quả, chất lượng, phù hợp với cơ chế thị trường và thích ứng với những tiến bộ khoa học kỹ thuật của cuộc CMCN 4.0.

- Còn đối với DN cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán nói riêng chủ động xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch ứng dụng các thành tựu của CMCN 4.0 trong quy trình kế toán, kiểm toán, như: ứng dụng công nghệ nhận dạng hình ảnh và học máy (machine learning) giúp cho việc nhập dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tự động phân loại và định khoản giao dịch, ứng dụng các phần mềm hỗ trợ chọn mẫu kiểm toán, phần mềm kiểm toán,...

- Nâng cao nhận thức của cán bộ, nhân viên hành nghề kiểm toán, làm cho họ hiểu rõ tầm quan trọng, ảnh hưởng của cuộc cách mạng số đến ngành Kiểm toán Việt Nam. Từ đó, mỗi cá nhân chủ động học tập, nâng cao trình độ chuyên môn và trình độ khoa học công nghệ để thích ứng với những yêu cầu mới của thời đại 4.0.

- Chú trọng đến vấn đề an ninh mạng. Các doanh nghiệp kiểm toán cần đầu tư, trang bị các giải pháp về an ninh, bảo mật, thường xuyên kiểm tra, giám sát việc tuân thủ các quy định về an ninh, bảo mật; phát hiện và xử lý kịp thời những lỗ hổng về bảo mật; bảo đảm bí mật thông tin khách hàng.

- Bên cạnh đó, các cơ sở đào tạo kế toán, kiểm toán cần có những thay đổi trong quan điểm đào tạo. Đào tạo không xuất phát từ những gì mình có mà phải xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn, yêu cầu của thời đại công nghệ số với nền kinh tế số và Chính phủ điện tử, đó là cung cấp nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán có chất lượng cao cho xã hội. Điều này đồng nghĩa với việc tăng cường đổi mới đào tạo và nghiên cứu khoa học kế toán, kiểm toán trong bối cảnh CMCN 4.0; Đổi mới đào tạo và nghiên cứu khoa học kế toán, kiểm toán một cách toàn diện, từ đổi mới nhận thức, đổi mới mục tiêu đào tạo, cách tiếp cận, chương trình và phương pháp đào tạo.

- Đồng thời xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực ngành Kiểm toán, trong đó chú trọng đổi mới và tăng cường công tác đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao; tăng khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng đội ngũ kiểm toán viên đủ năng lực, phẩm chất đạo đức đáp ứng yêu cầu của ngành, góp phần nâng cao sức cạnh tranh, rút ngắn khoảng cách chênh lệch về trình độ so với khu vực và thế giới.

- Mở rộng quy mô dịch vụ tư vấn - kiểm toán - kế toán đòi hỏi các công ty kiểm toán nhận diện sớm các xu hướng phát triển, thách thức về công tác quản trị DN để đưa ra giải pháp tối ưu.

- Về phía kế toán và kiểm toán viên, trong cuộc CMCN 4.0, mỗi cá nhân hoạt động trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán cần ý thức được tầm quan trọng của công nghệ để ứng dụng vào công việc, tiết kiệm nguồn lực và gia tăng hiệu quả công việc. Phương tiện không thể thiếu đối với mỗi kế toán, kiểm toán viên là ngôn ngữ quốc tế. Cơ hội sẽ ngày càng mở rộng cho những đội ngũ kế toán - kiểm toán viên đạt chuẩn quốc tế, được công nhận hoạt động ở nhiều nước trên thế giới, như: ACCA, Chương trình đào tạo kế toán quản trị Hoa Kỳ, CIA,… Những chứng chỉ này có thể giúp kế toán - kiểm toán viên Việt Nam mở rộng tối đa phạm vi hoạt động của mình, nâng cao khả năng cạnh tranh nguồn nhân lực trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán của Việt Nam.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

  1. 26 Chuẩn mực kế toán Việt Nam, NXB Thống kê.
  2. Hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế.
  3. Tổng cục Thống kê, Bản tin cập nhật thông tin thị trường lao động Việt Nam.
  4. Phạm Thị Thu Oanh (2018), Kế toán, kiểm toán Việt Nam trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, Tạp chí Tài chính. https://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu--trao-doi/trao-doi-binh-luan/ke-toan-kiem-toan-viet-nam-trong-cuoc-cach-mang-cong-nghiep-40-141199.html
  5. The Association of Chartered Certified Accountants. (2017). Professional accountant - the future (Generation next): Managing talent in small and medium sized practices. London: Association of Chartered Certified Accountants.
  6. The Association of Chartered Certified Accountants. (2017). Professional accountant - the future (Generation next): Ethics and trust in a digit. London: Association of Chartered Certified Accountants.

 Current challenges for the accounting and auditing sector in Vietnam

Master. Tran Thi Bich Nga

Faculty of Accounting

University of Economics - Technology for Industries

ABSTRACT:

The Fourth Industrial Revolution (Industry 4.0) has created many opportunities and also posed challenges to the development of accounting and auditing sector in Vietnam. Some traditional accounting and auditing job positions will disappear. The application of artificial intelligence, machine learning, natural language processing, automatic data processing, etc. has gradually replaced accounting and auditing works. In addition, the competition among accounting and audit firms has become fiercer in the context of the Industry 4.0. This paper analyzes the current challenges for the accounting and auditing sector in Vietnam.

Keywords: accounting, auditing, enterprise, the Fourth Industrial Revolution, integration.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 28, tháng 12 năm 2021]