Thực trạng và đề xuất xây dựng hệ thống tài khoản kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp xây lắp

Cao học viên SÁI VIỆT HIẾU (Lớp CH1- K6 Đợt 1 Kế toán, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội)

TÓM TẮT:

Trong quá trình kinh doanh và thực hiện chức năng quản lý của doanh nghiệp, nhà quản lý cần rất nhiều thông tin chi tiết để có thể ra quyết định đúng đắn. Bên cạnh việc tổ chức kế toán tài chính cung cấp các thông tin được công bố công khai trên báo cáo tài chính, để phục vụ cho nhu cầu quản trị, doanh nghiệp cần thiết phải tổ chức kế toán quản trị nhằm vừa cung cấp thông tin cho đánh giá, kiểm soát quản lý, vừa cung cấp thông tin tư vấn cho nhà quản lý ra quyết định. Bài viết nêu thực trạng và đề xuất xây dựng hệ thống tài khoản kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp xây lắp hiện nay.

Từ khóa: Hệ thống tài khoản, kế toán doanh thu, doanh nghiệp xây lắp, kế toán quản trị.

1. Đặt vấn đề

Dịch vụ xây lắp là một ngành sản xuất đặc thù, mang tính chất sản xuất công nghiệp, nhưng có đặc điểm riêng biệt khác với ngành kinh doanh khác. Đồng thời, sản phẩm của doanh nghiệp xây lắp mang tính chất riêng lẻ đó là những công trình, vật kiến trúc... có qui mô lớn, kỹ thuật sản xuất phức tạp, sản xuất đơn chiếc, thời gian sản xuất dài, vì mỗi công trình sản phẩm xây lắp có yêu cầu về mặt kiến trúc, thẩm mỹ, địa điểm xây dựng khác nhau. Do đó, công tác quản lý và công tác kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động sản xuất xây lắp đòi hỏi phải lập dự toán chi tiết, cụ thể như dự toán thiết kế, dự toán thi công, dự toán giá thành, quá trình xây dựng phải bám sát với các dự toán đã xây dựng để tổ chức thực hiện.

Kế toán quản trị nói chung, kế toán quản trị chi phí, doanh thu và kết quả nói riêng là một trong những vấn đề khá mới đối với các doanh nghiệp ở Việt Nam. Ở Việt Nam, đến nay, kế toán quản trị đang được quan tâm đáng kể, Luật Kế toán đã đề cập đến kế toán quản trị, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 53/2006/TT-BTC ngày 12/6/2006 là văn bản liên quan đến kế toán quản trị. Mặt khác để tồn tại và phát triển bền vững đòi hỏi các doanh nghiệp hiện nay không những quan tâm đến kế toán tài chính mà còn phải quan tâm đến kế toán quản trị nói chung và kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh nói riêng. Đặc biệt, tổ chức công tác kế toán là một trong những công cụ quan trọng của quản lý tài chính. Thông qua các thông tin do kế toán cung cấp, các nhà quản lý nắm bắt được tình hình tài chính của doanh nghiệp mình, có các biện pháp tăng thu, tiết kiệm chi, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn của doanh nghiệp. Do vậy, việc xây dựng hệ thống tài khoản chi tiết về doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động kinh doanh tại doanh nghiệp xây lắp là một giải pháp quan trọng nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Đến thời điểm hiện nay, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 53/2006 về hệ thống kế toán quản trị, tuy nhiên, chưa có các thông tư hướng dẫn cụ thể đối với từng loại hình doanh nghiệp cụ thể, trong đó có doanh nghiệp xây lắp.

Vì vậy, việc xây dựng hệ thống tài khoản kế toán chi tiết để phản ánh doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh nhằm để hệ thống hóa và cung cấp thông tin chi tiết về doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh là vấn đề hết sức cần thiết và tương đối mới với các doanh nghiệp xây lắp.

2. Phương pháp nghiên cứu

Nhằm xây dựng được hệ thống tài khoản kế toán chi tiết doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại doanh nghiệp xây lắp đạt hiệu quả cao, tác giả đã sử dụng hai phương pháp nghiên cứu chính là phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp và phương pháp điều tra khảo sát bảng hỏi đối với các doanh nghiệp xây lắp đang tham gia hoạt động kinh doanh. Đối với phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp, các tài liệu được sử dụng bao gồm các tạp chí, giáo trình của các trường đại học, các đề tài nghiên cứu khoa học của các nhà kinh tế trong và ngoài nước, các bài báo đăng trên các tạp chí điện tử, các báo cáo về thực trạng việc xây dựng hệ thống tài khoản kế toán chi tiết doanh thu, chi phí và kết quả tại các doanh nghiệp xây lắp... Các tài liệu được tổng hợp, chọn lọc thông tin có liên quan nhất phục vụ cho bài viết.

Để cung cấp thêm chứng cứ cho bài viết, tác giả tiến hành sử dụng phương pháp khảo sát điều tra thông qua bảng hỏi khảo sát với 30 doanh nghiệp xây lắp. Các câu hỏi xoay quanh về hệ thống tài khoản kế toán nói chung và tài khoản kế toán doanh thu, chi phí và kết quả nói riêng. Về cách thức điều tra, bảng hỏi được phát ngẫu nhiên đến một số doanh nghiệp xây lắp.

3. Tổng quan các nghiên cứu đã công bố

Những vấn đề về kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh mới bắt đầu được các tác giả nghiên cứu trong một vài năm gần đây, nhưng việc áp dụng vào thực tế trong các ngành cụ thể còn rất khiêm tốn đặc biệt là trong doanh nghiệp xây lắp - một lĩnh vực dịch vụ mang đầy nét đặc thù khác biệt với các lĩnh vực kinh doanh khác. Một số công trình công bố đã đề cập tới hai vấn đề liên quan đến kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh như sau:

Nghiên cứu của tác giả Phạm Thị Thủy, năm 2007 “Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam”. Luận án đã trình bày rõ cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp nhằm xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam. Kết quả nghiên cứu được tác giả luận án lựa chọn và áp dụng một số nội dung khi phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp để xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam như: Lập dự toán, phân loại chi phí,...

Nghiên cứu của tác giả Trần Văn Hợi, năm 2007 “Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp khai thác than”. Luận án đã trình bày rõ cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp nhằm tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp khai thác than Việt Nam. Luận án đã nghiên cứu những nội dung về tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong mối quan hệ với kế toán tài chính cả lý luận và thực tế, qua đó tác giả luận án đề xuất một loạt các giải pháp để hoàn thiện khá toàn diện những nội dung công tác kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp khai thác than như: xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm; tổ chức chứng từ, sổ sách,...

Nghiên cứu của tác giả Hồ Văn Nhàn, năm 2010 “Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí và tính giá thành dịch vụ vận chuyển hành khách trong các doanh nghiệp taxi”. Tác giả luận án đã trình bày và phân tích một cách có hệ thống cả về lý luận và thực trạng tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí và tính giá thành dịch vụ vận chuyển, trên cơ sở đó luận án đưa ra một số các giải pháp hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phí và tính giá thành dịch vụ vận chuyển trong các doanh nghiệp taxi khách như: xây dựng mô hình, xác định đối tượng tập hợp chi phí, lập dự toán chi phí,... đặc biệt là đóng góp của tác giả trong giải pháp định giá bán dịch vụ taxi khách dựa vào thông tin kế toán quản trị chi phí và giá thành.

Luận văn thạc sĩ “Tổ chức công tác kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng Công ty Giấy Việt Nam” (2016) của tác giả Ngô Quang Hưng. Về lý luận, luận văn đã nêu được những nội dung cơ bản về doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh dưới cả góc độ kế toán tài chính và kế toán quản trị. Ngoài ra, tác giả đưa đưa vào bài viết những kinh nghiệm khi thực hiện công tác kế toán quản trị của một số nước trên thế giới. Điều này giúp người đọc mở mang hơn về kế toán quản trị và có thể rút ra những kinh nghiệm để áp dụng vào doanh nghiệp của mình. Về thực tiễn, luận văn đã đề cập một cách chi tiết công tác kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Giấy Việt Nam, đã đưa ra những ưu điểm, tồn tại, chỉ ra những nguyên nhân và đưa ra các giải pháp giúp doanh nghiệp hoàn thiện hơn.

4. Thực trạng hệ thống tài khoản kế toán tại doanh nghiệp xây lắp

Thông tư số 53/2006/TT-BTC, ngày 12/06/2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành. Mục đích của Thông tư này hướng dẫn áp dụng kế toán quản trị trong doanh nghiệp, nhằm giúp các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh tổ chức tốt công tác kế toán quản trị trong các doanh nghiệp. Dù không thể đưa ra những quy định, những chuẩn mực chung về kế toán quản trị áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp, nhưng Thông tư hướng dẫn tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp là văn bản quan trọng đầu tiên về kế toán quản trị được cơ quan chức năng của Nhà nước ban hành. Trong Thông tư có hướng dẫn cụ thể tổ chức vận dụng tài khoản kế toán trong kế toán quản trị doanh nghiệp.

Ngày 22/12/2014, Bộ Tài chính đã ban hành chế độ kế toán doanh nghiệp mới theo Thông tư số 200/2014/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp cho các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, Thông tư áp dụng cho năm tài chính bắt đầu hoặc sau ngày 01/01/2015 và có hiệu lực từ ngày 5/2/2015, Thông tư thay thế chế độ kế toán doanh nghiệp ban hành theo Quyết định số 15/2006/QĐ-BTC và Thông tư số 244/2009/TT-BTC.

Đối với các doanh nghiệp xây lắp kế toán quản trị là một vấn đề còn mới mẻ, có nhiều cách nghĩ, cách hiểu và vận dụng của từng doanh nghiệp có khác nhau. Nhưng tất cả các doanh nghiệp đều có khái quát về “Kế toán quản trị thực sự là một khoa học thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin về hoạt động của doanh nghiệp một cách cụ thể, linh hoạt phục vụ đắc lực cho các nhà quản lý ra các quyết định kinh doanh trong quá trình thực hiện các chức năng cơ bản của quá trình quản lý doanh nghiệp”. Kế toán quản trị không chỉ là hệ thống thông tin kế toán chi tiết phục vụ cho yêu cầu quản lý doanh nghiệp.

Kế toán được hiểu là tổ chức thu thập, xử lý và truyền tải các thông tin về các hoạt động kinh tế. Theo mục đích cung cấp và sử dụng thông tin, hệ thống kế toán trong doanh nghiệp được chia thành kế toán tài chính và kế toán quản trị. Mục đích của kế toán tài chính là lập các báo cáo tài chính để cung cấp thông tin cho các đối tượng sử dụng. Khác với kế toán tài chính, đối tượng sử dụng thông tin của kế toán quản trị là các nhà quản trị doanh nghiệp. Những người ngoài doanh nghiệp không được phép tiếp cận các thông tin kế toán quản trị của doanh nghiệp. Các thông tin này được coi là bí mật của doanh nghiệp. Ở những nước có nền kinh tế thị trường phát triển, kế toán quản trị là một lĩnh vực được chú ý nghiên cứu và phát triển. Một số nước đã thành lập Hiệp hội các nhà kế toán quản trị, thành lập Viện Kế toán quản trị. Trong chế độ kế toán doanh nghiệp hiện hành, Nhà nước ban hành áp dụng cho các loại hình doanh nghiệp, trong đó có nội dung cơ bản về hệ thống tài khoản kế toán. Nhà nước chỉ hướng dẫn mang tính định hướng chung theo nguyên tắc kế toán, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp xây lắp nói riêng căn cứ vào đó để vận dụng sao cho thích hợp với doanh nghiệp và điều kiện sản xuất kinh doanh, nhằm phục vụ cung cấp thông tin cho yêu cầu quản lý riêng ở từng doanh nghiệp cụ thể. Căn cứ vào các tài khoản kế toán chi tiết, kế toán quản trị thiết kế lại theo nhu cầu quản trị.

Tổ chức hệ thống kế toán quản trị có vai trò quan trọng không chỉ đối với bản thân doanh nghiệp mà còn hết sức cần thiết cho những người có lợi ích trực tiếp hay gián tiếp với doanh nghiệp. Tổ chức kế toán quản trị chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh là công tác tổ chức trung tâm trong mọi doanh nghiệp. Các thông tin về doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh của mỗi doanh nghiệp thu hút sự quan tâm của tất cả những đối tượng bên trong và bên ngoài doanh nghiệp có lợi ích liên quan nhất là các nhà quản trị doanh nghiệp. Thông qua các thông tin về tổ chức kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh các nhà quản lý sẽ đánh giá được hiệu quả kinh doanh, khả năng cạnh tranh, tiềm năng phát triển… của từng bộ phận trực thuộc của toàn doanh nghiệp.

Đối với những doanh nghiệp xây lắp những thông tin có tính dự báo về lượng công trình là rất quan trọng nhưng những thông tin khác như: chi phí nguyên vật liệu, chi phí tiền lương… cũng quan trọng không kém để lập dự toán doanh thu từng công trình cụ thể, để từ đó lập dự toán kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp kinh doanh xây lắp.

Như vậy, trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp tổ chức hệ thống kế toán quản trị nói chung và xây dựng hệ thống kế toán chi tiết doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh nói riêng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin cho các nhà quản trị trong doanh nghiệp để ra quyết định trong quá trình kinh doanh.

5. Đề xuất xây dựng hệ thống tài khoản kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại doanh nghiệp xây lắp

Để thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin trong kế toán quản trị nói chung và đặc biệt hệ thống kế toán quản trị về doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh phải được thực hiện tốt công tác tổ chức công tác kế toán bao gồm những nội dung từ tổ chức chứng từ kế toán, tổ chức hệ thống tài khoản kế toán chi tiết, hệ thống sổ kế toán quản trị và tổ chức hệ thống báo cáo kế toán đáp ứng yêu cầu quản trị trong doanh nghiệp.

Với thực tế hiện nay mô hình kế toán được áp dụng tại các doanh nghiệp xây lắp hầu như là mô hình kế toán kết hợp giữa kế toán tài chính và kế toán quản trị. Do đó, việc tổ chức hệ thống tài khoản kế toán tổng hợp và tài khoản kế toán chi tiết để phản ánh chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh nhằm để hệ thống hóa và cung cấp thông tin chi tiết về chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh trên cơ sở hệ thống tài khoản kế toán sử dụng trong kế toán tài chính để xây dựng tài khoản chi tiết cấp 2, 3, 4…

Công tác tổ chức xây dựng tài khoản chi tiết kế toán để phản ánh chi tiết chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh theo yêu cầu kế toán quản trị phải đảm bảo cung cấp các thông tin chi tiết theo yêu cầu của nhà quản trị doanh nghiệp, vừa phải đảm bảo khả năng đối chiếu giữa thông tin chi tiết với thông tin tổng hợp liên quan đến các đối tượng kế toán cụ thể trong doanh nghiệp xây lắp.

Để các doanh nghiệp bảo hiểm có được những thông tin chi tiết và phục vụ được yêu cầu quản trị, tác giả đưa ra ý kiến trao đổi về cách mã hóa chi tiết tài khoản sử dụng trong kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại các doanh nghiệp xây lắp như sau:

Trên đây là một số ý kiến về xây dựng hệ thống tài khoản chi tiết tại doanh nghiệp xây lắp. Rất mong nhận được sự quan tâm, trao đổi của bạn đọc để các doanh nghiệp xây lắp xây dựng được một hệ thống tài khoản kế toán chi tiết đáp ứng được yêu cầu quản lý và phù hợp với đặc điểm hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ■

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh (2006), Giáo trình kế toán quản trị.

2. Nguyễn Thị Minh Phương (2004), Giáo trình kế toán quản trị, NXB Tài chính.

3. Bùi Văn Trường (2006), kế toán chi phí, NXB Lao động xã hội, TP. Hồ Chí Minh.

4. Ngô Thế Chi (2005), Giáo trình kế toán quản trị, Học viên Tài chính.

5. Đặng Thị Hòa (2006), Giáo trình kế toán quản trị, Trường Đại học Thương mại.

6. Bộ Tài chính (2006), Thông tư số 53/2006/TT-BTC, ban hành ngày 12/06/2006.

7. Bộ Tài chính (2014), Thông tư số 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của BTC về Hướng dẫn Chế độ kế toán doanh nghiệp.

8. Bộ Tài chính (2009), 26 chuẩn mực kế toán Việt Nam, NXB Thống kê.

9. GS. TS. Đặng Thị Loan (2012), Giáo trình kế toán tài chính trong các doanh nghiệp, NXB Đại học Kinh tế quốc dân.

10. PGS. TS. Nguyễn Ngọc Quang (2012), Giáo trình kế toán quản trị, Nhà xuất bản Đại học Kinh tế quốc dân, Hà Nội.

11. GS. TS. Ngô Thế Chi, TS. Trương Thị Thủy (2012), Giáo trình kế toán tài chính, Nhà xuất bản Tài chính.

12. Phạm Thị Thủy (2007), Luận án tiến sĩ “Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam”, Trường Đại học Kinh tế quốc dân.

13. Trần Văn Hợi (2007), Luận án tiến sĩ “Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp khai thác than”, Học viện Hành chính.

14. Hồ Văn Nhàn (2010), Luận án tiến sĩ “Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí và tính giá thành dịch vụ vận chuyển hành khách trong các doanh nghiệp taxi”, Trường Đại học Kinh tế quốc dân.

15. Ngô Quang Hưng (2016), Luận văn thạc sĩ “Tổ chức công tác kế toán quản trị doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Giấy Việt Nam, Trường Đại học Thương mại.

CURRENT SITUATION AND PROPOSAL TO BUILD

ACCOUNTING SYSTEM OF REVENUE, COST AND

BUSINESS RESULTS IN CONSTRUCTION ENTERPRISES

● Post Graduate Student. SAI VIET HIEU

Hanoi University of Industry

ABSTRACT:

In the process of business and management functions of the business, managers need a lot of detailed information to make the right decision. Apart from organizaing financial to provide publicly available information on the financial statements, enterprise needs to organize management accounting to evaluate, administrate, and provide consulting information for decision-makers. The paper presents the current situation and proposes solutions to build accounting system of revenue, cost and business results in the construction enterprises today.

Keywords: Accounting system, revenue accounting, construction and installation companies, management accounting.