BÕ (chuyện về đấu thầu)

Mộng mơ vô tư nhanh vỡ lắm, chỉ tham vọng mới có “sức bền vật liệu”. Mộng và tham vẫn hơn kẻ vô vọng cho tháng năm trôi qua. Đó là kẻ không chịu học tập, không vận động, thụ động trước công việc đến mức đồng nghiệp và các sếp phát ớn. Trong sở tôi có nhiều gương mặt, tính cách khác nhau do những lý do về thân thế, sự nghiệp, về quá trình tu luyện. Có một anh lớn hơn tôi một giáp thuộc dạng đặc biệt, suốt ngày áo xống xông xênh đẹp nhưng lại hay la cà hóng hớt chuyện. Biết chuyện, anh ta đem buôn, nhiều người nể sợ và nhờ anh ta “cò chạy” cho chức cấp VP-VT dễ như trở bàn tay. Thôi thì đầu tư, nghe nói chức “quan hộ thành cấp quận” nửa tỷ, nhưng 5 năm nhân với nửa tỷ. Lãi! Có chức, có quyền, có đệ tử, có lộc, biết chia lộc là có tất cả, còn chuyên môn ư, sẽ có cấp dưới lo.

Hôm đi nhậu cùng với tay “nép bóng ô dù, buôn chuyện”, tôi kính nể. Rượu vào, “tây tây” hắn bốc máy gọi, lúc sau các đệ tử đến để vui tiếp và…thanh toán. Nửa chừng, hắn lại gọi đặc sản cháo cá Tây Hồ mà nhà hàng hôm ấy thiếu. Lúc sau có người ở đâu bưng đến tận tay. Diễn viên ảo thuật cũng phải chào thua.

Tôi không thể theo kiểu kiếm ăn của hắn. “Ngựa quen đường cũ” như hồi viết thuê luận văn với bạn. Tôi mò mẫm những công nghệ mới nhất của kỹ thuật xây lắp, công nghệ quản trị dự án đầu tư và thiết bị công nghệ chế biến, lục tìm trong số bạn bè thành danh về các lĩnh vực khoa học và công nghệ.

Một hôm, sếp (bố bạn tôi) đưa tôi xem toàn bộ hồ sơ dự án có tổng dự toán là 50 tỷ đồng. Tôi đọc kỹ mới hay công ty tư vấn tính toán theo những công nghệ lạc hậu, cũ kỹ làm đẩy chi phí. Theo tính toán của các chiến hữu và tôi thì áp dụng công nghệ mới, dự án có thể giảm đến 5 tỷ mà vẫn bảo đảm công suất thiết kế và hệ số hoàn vốn. Tôi gọi cho chủ đầu tư, yêu cầu họ xem lại, đồng thời cũng gọi mấy nhà thầu mà tôi biết khi đấu thầu thì họ vẫn thắng.

Cuộc gặp tay ba, mỗi bên 2. Tôi và bạn tôi một chuyên gia công nghệ có tiếng về giành giật những dự án bằng khả năng áp dụng công nghệ mới, rút ngắn thời gian thi công (anh và 5 người bạn đã từng loại được một viện có 130 cán bộ kỹ sư, trong vụ đấu thầu xây dựng một siêu thị lớn tại Hà Nội). Đại diện chủ đầu tư là một nhà doanh nghiệp và nhà thầu dự kiến có mặt bên “mâm sáu”:
- Chúng tôi sẽ làm lại toàn bộ giải pháp về xây dựng, và đưa ra công nghệ mới nhất về sản xuất mía đường và các sản phẩm sau đường. Đồng thời sẽ bổ sung thêm dự án chuyển giao công nghệ giống mía mới cho năng suất 99 tấn/ha, cùng với mẫu hợp đồng trồng mía với bà con. Như vậy, dự án sẽ dự kiến thêm 5 tỷ cho chuyển đổi giống mía, đồng thời tiết kiệm được 5 tỷ về việc xây dựng và mua sắm thiết bị cho nhà máy. Bên chủ đầu tư và chủ thầu có hiệu quả kinh doanh sẽ trả chúng tôi bao nhiêu cho hợp đồng tư vấn này. Chúng tôi sẽ báo cáo công khai nếu các ông cần, và giao tài liệu đầy đủ, bảo hành kết quả tư vấn.
- Các anh làm cho đơn vị khác thế nào thì đối với chúng tôi như thế.- Bên chủ đầu tư nêu ý kiến.
- Theo giải pháp công nghệ thì chúng tôi bị giảm giá trị hợp đồng?- Đại diện nhà thầu cười.
- Các ông chưa thấy rõ lợi ích- Bạn tôi nói ngắn.

Ly cà phê đã tan đá, những gương mặt trầm ngâm, thuốc đốt liên tục. Chủ đầu tư mời ăn tối nhưng chúng tôi xin phép về trước, để lại mâm bốn cho họ bàn bạc. Mấy hôm sau, chủ đầu tư ký hợp đồng giám định kết quả tư vấn với bạn tôi. Hai đứa bắt đầu “cày cuốc”. Tôi lại nhớ những ngày viết thuê luận văn tiến sĩ, so với bây giờ thì khi đó quá nhẹ nhàng và vui.

Đến ngày báo cáo, chúng tôi trình bày trước 8 người đại diện cho chủ đầu tư và nhà thầu. Họ thừa nhận là phải tăng số tiền đầu tư vùng nguyên liệu, đồng thời giảm được 5 tỷ xây dựng nhà máy. Các bên vui vẻ, đồng ý với báo cáo của chúng tôi, trả ngay 70% giá trị hợp đồng và mời nhau đi nhậu.

Tôi không chuyển báo cáo đó cho sếp, nguyên tắc chỉ nộp cho nơi thuê mình. Sếp hỏi:
- Em có ý kiến gì về dự án?
- Em thấy cần bổ sung dự án đầu tư vùng nguyên liệu và có dự án chuyển tiếp để chế biến sâu sản phẩm sau đường bởi các nhà máy trên thế giới có lãi ở sản phẩm sau đường và các phụ phẩm, giống như hoá dầu không thể có lãi và giá thành xăng rất cao nếu như không tận thu các chế phẩm cracking. Công nghệ hoá dầu của Tây Âu có hiệu suất thu hồi sản phẩm sau xăng cao hơn 40 % so với công nghệ cũ mà nhiều quốc gia vẫn đang tận dụng.

- Thế phần xây dựng và thiết bị, quản lý dự án, em có đề xuất gì không?
- Dạ! không- Tôi ráo hoảnh trả lời sếp. Ông im lặng nhìn tôi.
Hôm thẩm định dự án, tôi được dự. Đúng như đề xuất của tôi, chỉ khác mỗi một điều “chết người” là chủ đầu tư và công ty tư vấn lờ đi đề xuất giảm 5 tỷ đồng giá trị xây lắp và thiết bị. Họ vẫn áp dụng những giải pháp thi công và quản trị dự án theo,…lý lẽ “Trường Lômôlôxốp” thập niên 70 của thế kỷ trước và máy thi công đa phần xuất xứ từ cảng Ô-đét-xa và dây chuyền công nghệ chế biến đường của dân “bánh bao chấm xì dầu”. Rõ ràng chủ đầu tư, công ty tư vấn, nhà thầu đã thống nhất báo cáo! Chúng tôi là tư vấn độc lập, không được mời phát biểu, phải ngậm miệng lúc này vì đã trình bày khi trước- đó là nguyên tắc mà chủ đầu tư yêu cầu khi ký hợp đồng với bạn tôi.

Nhưng sau khi dự án khởi công, lạ thay nhà thầu mà tôi gặp đã áp dụng công nghệ xây dựng mới, họ thuê các công ty trách nhiệm hữu hạn sử dụng thiết bị nhập từ cảng Macxay, Kobe, Xi- át- tô, và chỉ nhập một phần dây chuyền công nghệ theo dự án phê duyệt, còn lại họ cho chế tạo trong nước, quản trị dự án họ áp dụng “trường phái tân Sicago” là một trong các phương pháp tôi đưa ra, trong đó có “phong cách Kim tự tháp Ai Cập- Vạn lý trường thành- đê biển Hà Lan và cần mẫn kiểu Pê-ru có cách tân”…đúng như báo cáo đề xuất tư vấn của bạn tôi, và lẽ đương nhiên là giảm được 5 tỷ đồng, để vui vẻ ư? Nếu chúng nó tham nhũng thì đúng là “tham nhũng có kế hoạch, có tư vấn, tham nhũng công nghệ cao” trên đất nước có trình độ cạnh tranh về công nghệ mà Diễn đàn kinh tế thế giới WEF vào đầu thế kỷ 21, xếp thứ hạng 6,8/10 trong 60 nước so sánh; AIT xếp 7/10 nước ở ASEAN (hơn hai đất nước có chùa mái cong)

Không biết họ làm gì với số tiết kiệm đó? nhưng bạn tôi đã gọi tôi đến thông báo bên nhà thầu hậu tạ bằng giá trị hợp đồng tư vấn. Tôi vẫn lo sợ dự án lãng phí, dự án không có nguồn nguyên liệu và tôi đã thúc chủ đầu tư gọi sếp để kịp thời triển khai vụ mía cho kịp thu hoạch khi nhà máy hoạt động. Dự án thành công, sếp vui cho tôi đến thăm vùng trồng mía của nhà máy. Cây mía to bằng cây luồng, độ đường đạt tiêu chuẩn. Tôi thưa với sếp:

- Em thấy, công nghệ chế biến dù có hiện đại mà năng suất mía tươi thấp thì cũng hỏng. Ngược lại, năng suất mía tươi đạt trên 90 tấn/ha thì nông dân và nhà máy có công nghệ tầm tầm bậc trung cùng có lãi. Được cả công nghệ tiên tiến, mía lớn như tre gai thì tuyệt vời.
- Đúng như thế, nhưng thế gian được vợ hỏng chồng- Sếp lại nhìn tôi. Tôi nghĩ bụng con gái ông mà nghĩ như ông, em dễ lấy chồng, sống vui vẻ hạnh phúc. 

Bõ công những ngày vật vã “cày thuê, cuốc mướn” trên trang giấy, mặt dán màn hình và trốn nhậu nhẹt với bạn bè, có lúc quên cả em. 

Nhà thầu Trung Quốc ồ ạt vào Việt Nam: Đối sách cho nhà thầu “nội”?